Mantıku’t Tayr’a Cemal Aydın Çevirisi

 Mantıku’t Tayr’a Cemal Aydın Çevirisi

Cemal Aydın’ın Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları’ndan Çıkan Mantıku’t Tayr Çevirisi Benzerlerinden Farklı Olarak Derinlikli Bir Bakış Ve Son Derece Titiz Dipnot Çalışmasının Ürünü.

Çoğumuz ona Mantıku’t Tayr desek de Makamat-ın Tuyur ve Makalatü’t Tuyur, hatta Tuyurname olarak da bilinir. Ama biz, 4724 beyitten oluşan bu mesneviye, Cemal Aydın’ın tercüme ettiği bu dev esere, müterciminin de tercihine kulak vererek Kuşların İlahisi diyelim. Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları’ndan çıkan; güçlü kalem ve büyük sufi Feridüddin Attar’ın şaheseri Kuşların İlahisi, yazıldığı on ikinci yüzyıldan bu yana Mevlana’dan Şeyh Galip’e nice büyük şaire, sufiye, aklı şaşılaşmış, kalbi katılaşmış olana yol göstermiş, yol yordam öğretmiş ve Türkçe’ye defalarca tercüme edilmiş bir eser. Her mütercim ana dilinden başka dile çevirirken bir eseri, iğneyle kuyular kazar bir anlamda, göz nuru döker, eserin ruhunu zedelemeden, eseri yeniden inşa eder. Çok titiz bir mütercim olduğunu Roger Garaudy’nin eserlerinin Fransızca’dan çevirisinde bize kanıtlamış olan Cemal Aydın’ın gelin şimdi, Attar’ın ruhunu, Kuşların İlahisi eserinin her bir cümlesine aksettirişindeki ustalığına tanıklık edelim ve bu dev eserin sayfalarını çevirmeye başlayalım.

ASLINA EN SÂDIK TERCÜME

Farklı bir tercüme olmuş Cemal Aydın’ın Mantıku’t Tayr çevirisi. Öncelikle kitabın “Bu Eser” başlığı ile verilen giriş bölümünde, mütercimin eser üzerine yaptığı ön açıklama, eserin mahiyeti, tasavvufi değeri üzerine verdiği bilgiler, okuyucuyu esere hazırlıyor ki, böylece tasavvuf bilgisi sınırlı olan bir okuyucu için kılavuz görevi de yapıyor Cemal Aydın’ın giriş bölümündeki bu sözleri. Zira bilenler bilir; Mantıku’t Tayr, aslında alegorik bir eserdir. Eserde sözü edilen kuşlar da, kuşların eser boyunca aradığı Simurg da ve Simurg’u arayan kuşlara, o zorlu yolculuklarında rehberlik eden Hüdhüt kuşu da tamamen semboliktir. Bunu bildiğinizde kitabın içeriğine daha bir hazır olabiliyorsunuz. Neticede böyle büyük eserlerin “insanı eski halinde bırakmaması ve onu gönül adamlığı yolunda ilerlemeye yönlendirmesi” gibi bir özelliği ve misyonu vardır.

Kuşların İlahisi’ni okuyup bitirdiğinizde, Cemal Aydın’ın bu cümlesi ile ne demek istediğini çok daha iyi anlayacaksınız aslında. Zira büyük eserleri oluşturanların içinde akan gür ırmaklar vardır. O ırmağın en dibinde tortulanmış altın tozunu sözcüklerin eleğinden geçirerek, biriktire biriktire, ince bir sabırla ölümsüzlüğü kuşanmış eserlere ulaşılır. İşte eserlerine ruhundan üflemeyi başarmış bu büyük şahsiyetlerden olan Attar’ın, Mantıku’t Tayr çevrisine talip olmak da bu yüzden büyük bir sorumluluğun altına girmek demektir. Eseri okuyup bitirdiğinizde, sadece her cümlede o ruhu yansıtması bir yana, sayfa altlarında yer alan beş yüz ellinin üzerinde dipnotu gördüğünüzde, Cemal Aydın’ın bu sorumluluğun hakkını vermiş olduğunu da anlıyorsunuz.Yine bu ön açıklamadan anladığımıza göre Cemal Aydın, eseri çevirirken, hem Feriduddin Attar gibi Horasanlı olan Princenton Üniversitesi’nden Prof Dr. Muhammed Rıza Şefi’i Kedkeni’nin tenkitli metninden hareketle yapılan Fransızca çevirileri hem de eserin Farsça orijinal metnini dikkate almıştır ki, bu titizlik, elinizdeki ciddi bir emek mahsulü olan esere daha bir saygı duymanıza neden oluyor. Mütercimin niçin özellikle Kedkeni’nin tenkitli metni üzerinden çeviri yaptığının cevabını ise Cemal Aydın’ın cümlesi ile verelim:

“Kedkeni, otuz yıl süren bir emekle 500’den fazla el yazmasını gözden geçirip en sahih metni ortaya koymuştur. Fransızca başta olmak üzere Batı dillerine yapılan son tercümeler de artık o metne göre gerçekleştiriliyor.”(s.12)

Sözümün burasında Cemal Aydın’ın sayfa sonlarına yerleştirdiği beş yüz ellinin üzerinde dipnottan bahsetmek isterim. Mantıku’t Tayr gibi eserler, az söze çok anlamlar sığdırmayı başarmış, her okumanızda daha da derinleşen, derinleştikçe insanı da içine çeken eserlerdir. Ancak o derinliği hissedebilmeniz için sizin de bir kuyu olmanız gerekir. Eğer İslam klasiklerindeki o ince göndermeleri algılayabilecek birikime sahip değilseniz bunu başaramazsınız. İşte Attar’ın Mantıku’t Tayr’ında ayetlere, hadislere, velilerin sözlerine göndermeler yapan o ince mazmunları algılayabilmekteki zorluğu çözmek adına Cemal Aydın, dipnotlarla çok titiz, kaynaklarına inen açıklamalar yapmış. O açıklamaları okuduğunuzda iradesi olan bir şaheserin, sizin iradenizi aydınlatışına da tanık oluyorsunuz.

BİR YOLCULUK HİKÂYESİ 

Mantıku’t Tayrveya Cemal Aydın’ın çevirisinde tercih ettiği adıyla Kuşların İlahisi,  aslında bir yolculuk hikâyesidir. Her insanın içine yaptığı bir yolcuğu vardır. Kendinizi hazır hissettiğinizde çıkılan bir yolculuktur bu. Eserde yer alan kuşlar, aslında bu yolculuğa çıkmaya hazırlanan salih insanı temsil eder, yolculuk boyunca kuşlara kılavuzluk yapan Hüdhüt kuşu da mürşidi. Hüdhüt, kuşları Simug’a götürürken, yedi zorlu vadiden geçirir ki, bu vadiler de aslında tasavvuftaki her bir aşamayı temsil eder. İşte o zorlu yolculuk sırasında Hüdhüt, kuşların maneviyatını diri tutmak için onlara içinde tarihi şahsiyetlerin adının da geçtiği kısa hikâyeler anlatır. Eserin mütercimi Cemal Aydın, bu tarihi şahsiyetler üzerine de dipnotlar halinde bilgi verir.

Semboller vasıtası ile tasavvufun prensiplerinin anlatıldığı Kuşların İlahisi, bir anlamda kuşdilini okura öğreten bir dev şairin de dilinin tercümesidir. İşte bu kuşdili, bu dilin hasını konuşan Süleyman Peygamber’e bir göndermedir de bir anlamda. Cemal Aydın, bu göndermeyi de gölgeden güneşe çıkarmak adına; çevirisinin başına epigraf  olarak  Neml Suresi’nden 16.ayetini alışı (Ey insanlar, bize kuşların dili öğretildi) ve hatta bununla da yetinmeyip, kendi kişisel iç yolculuğuna bizleri de davet Yunus Emre’nin mısralarını alışı (Süleyman kuş dilin bilir dediler/Süleyman var Süleyman’dan içerü)  boşuna değildir. Hiçbir şey boşuna değildir aslında; ne yüzyıllardır hâlâ mücevher misali parıldamaya devam eden Attar’ın  Mantıku’t Tayr’ı yazışı ne de biz okura ulaşırken bu dev eser, çeviri ustası  Cemal Aydın’ın vesile kılınışı. 

Kuşların İlahisi, Mantıku’t Tayr, Feridüddin Attar, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, Çeviri: Cemal Aydın

Kaynak: Funda Özsoy Erdoğan,Star Gazetesi Kitap Eki